LuPeel ontvangt stimuleringssubsidie voor ontwikkeling vleesvervanger

De Metropoolregio Eindhoven heeft een bijdrage van € 50.000 toegekend voor het project ‘LuPeel van Grond tot Mond’ van de vereniging LuPeel. Slow Food Masters, Innovatiehuis de Peel en de vereniging LuPeel gaan samen aan de slag om een vleesvervanger te ontwikkelen met  lupinebonen, die in de Peel worden geteeld. Wethouder Tom Oomen van de gemeente Deurne overhandigde de cheque aan de initiatiefnemers.

Ruim 100 jaar gelden gingen de boeren aan het pionieren op de arme zandgrond in de Peel. Door hard werken, samenwerking en innovatie heeft dit gebied zich ontwikkeld tot een vooruitstrevend landbouwgebied, dat een belangrijke bijdrage levert aan de voedselproductie en aan de Nederlandse economie. Nu staan we aan het begin van een grote transitie van de landbouw en het platteland. Landbouwers en voedselverwerkende industrie willen met dit plan in de Peel voorop lopen in deze transitie.

Lupine keert terug naar de Peel

Een unieke innovatieve samenwerking om vraaggericht lupine in de Peel te gaan telen en te verwerken tot duurzame vleesalternatieven. Steeds meer mensen zoeken een alternatief voor het eten van vlees en zuivel. Vaak wordt er gekozen voor sojaproducten. Op dit moment is de EU sterk afhankelijk van import van soja wat de EU kwetsbaar maakt. Daarnaast gaat men op weg naar kringlooplandbouw, waarbij naast voedingswaarde de boer ook zorgt voor natuurwaarde en toekomstwaarde. In de Peel wordt de lupine centraal gesteld in dit plan. Ruim 100 jaar terug groeide hier al lupine om de bodem vruchtbaarder te maken. Door de opkomst van kunstmest verdween lupine in de Peel. Nu staan we aan het begin van de terugkeer van lupine in de Peel.

Teeltoptimalisatie

Het project richt zich enerzijds op teeltoptimalisatie van lupine in de Peel en anderzijds op de ontwikkeling van duurzame vleesalternatieven vanuit de lupineboon. Binnen de teeltoptimalisatie zal de vereniging LuPeel door middel van analyses en diverse proef percelen de optimale teeltcondities voor lupine in de Peel worden bepaald, waardoor de opbrengt per hectare verbetert.

Lupine hamburger

Duurzaam alternatief voor vlees

Vanuit de geproduceerde lupinebonen worden door Slow Food Masters in Deurne duurzame vleesalternatieven ontwikkeld met een focus op innovatieve mild-processing condities en het gebruik van de hele boon. De producten zullen zich initieel richten op burgers, worsten en ‘pulled’-producten welke niet van het dierlijke alternatief zijn te onderscheiden.

Toekomst van de landbouw

Het nog relatief onbekende gewas lupine heeft stikstofbindende eigenschappen, waardoor geen kunstmest nodig is en bevat hoogwaardige eiwitten voor de menselijke consumptie. Lupine zorgt voor verbetering van de bodemvruchtbaarheid en toename van de biodiversiteit. Kortom, met het LuPeel project wordt concreet invulling gegeven aan de toekomst van het platteland, waarbij invulling wordt gegeven aan de Nationale Eiwitstrategie, Kringloop landbouw, Voedsel transitie en doelen van uit de VN.

Minister Hugo de Jonge bezoekt de Peel

Minister Hugo de Jonge bezoekt de Peel

Op 8 februari bracht minister Hugo de Jonge een werkbezoek aan de Peel. Het onderwerp van gesprek was de vernattingsopgave voor onze regio en de kansen van biobased bouwen.

De Peel is een uniek gebied op de grens van Brabant en Limburg. Het kent een bijzondere geschiedenis van turfwinning, landsverdediging en waterinfrastructuur. Maar de tijden en het klimaat veranderen. Van intensieve landbouw en veehouderij maken we de transitie naar duurzame landbouw. Met natte teelten waar biobased bouwmateriaal van gemaakt kan worden.

Telen voor biobased bouwen

Minister Hugo de Jonge ging in gesprek met boerin Janke van Dijk die experimenteert met het telen van lisdodde. Door klimaatverandering hebben we periodes van veel neerslag, afgewisseld met periodes van extreme droogte. Dan zakt het grondwaterpeil en verdroogt het Peelgebied. Het vasthouden van het water na neerslag en het verhogen van het grondwaterpeil voorkomen verdroging. De noodzakelijke vernatting van de Peel biedt kansen voor nieuwe teelten zoals lisdodde. ‘De lisdodde kan gebruikt worden als isolatiemateriaal voor de bouw’, vertelde zij. ‘Maar om een echte biobased keten te realiseren, is ondersteuning van het Rijk nodig.’

Hele keten stimuleren met bouwbesluit

Sonja van Uden, projectmanager Biobased Bouwen bij Innovatiehuis de Peel, kijkt terug op een geslaagd werkbezoek. ‘De Peel is een gebied van – en met pioniers waar al eeuwen lang nieuwe verdienmodellen worden ontwikkeld door verschillend landgebruik. Om de hele keten van plant naar (bouw)plaat te stimuleren, vroegen we de minister om in een nieuw bouwbesluit op te nemen dat er een bepaald percentage biobased materiaal gebruikt moet worden. Hopelijk krijgt dit een positief vervolg!’

Bouw met ons mee!

Wil jij meer weten over biobased bouwen in de Peel? Wil jij onderdeel worden van de keten van boer tot bouwer? Neem dan contact op met Sonja van Uden.

Veel energie bij boeren en bouwers tijdens ‘biobased bouwen met natte teelten’ bijeenkomst

Harold-van-de-Ven-biobased-bouwen

Op 13 januari bezochten maar liefst 75 geïnteresseerden de bijeenkomst over het telen en toepassen van natte teelten in de bouw. Een van hen was Harold van de Ven. Van huis uit architect, maar hij is ook onderdeel van het landelijke biobased-programma Building Balance. ‘De energie en tractie die er in de Peel plaatsvindt op dit onderwerp, is uniek!’

De vernatting van de Peel biedt kansen voor het verbouwen van natte teelten. De bijeenkomst, georganiseerd door kartrekker Innovatiehuis de Peel in samenwerking met Waterschap Aa en Maas, was gericht op de hele keten van boer tot architect tot bouwer. Samen verkenden we de kansen van natte teelten voor biobased bouwen.

Van land naar pand

Biobased bouwen biedt enorme kansen voor boeren en de bouwsector. Niet alleen Harold zelf is hiervan overtuigd, de overheid ook. ‘Met het Building Balance programma van het rijk en de provincies willen we duurzame bouwmaterialen van het land naar het pand brengen. Boeren en bouwers staan beide voor enorme uitdagingen. Biobased bouwmaterialen van natte teelten bieden één oplossing voor beide sectoren.’

lisdodde-biobased-bouwen

Voordelen van natte teelt

Waarom zouden boeren natte teelten moeten gaan verbouwen? Een eenvoudige vraag voor Harold. ‘Het voordeel van bijvoorbeeld lisdodde is dat dit gewas CO2 opslaat, pesticidevrij is, help bij vernatting van gebieden en de biodiversiteit enorm versterkt. Eenmaal geoogst, kan de lisdodde gebruikt worden voor biobased plaatmateriaal of isolatiemateriaal.

Biobased bouwen

Biobased bouwen

Ook voor de bouwsector is biobased bouwen interessant. ‘Vanwege het woningtekort, ligt er een ambitie om ieder jaar 100.000 nieuwe woningen bij te bouwen. Hoe mooi zou het zijn als we deze met biobased materiaal kunnen realiseren? Niet alleen is de productie veel duurzamer dan traditionele bouwmaterialen. Ook de CO2 die opgeslagen is in de lisdodde, wordt via het bouwmateriaal het nieuwe huis in genomen!’

Samen in gesprek over biobased bouwen

Samen in gesprek

Wat neemt Harold zelf mee van deze bijeenkomst? ‘Met Building Balance proberen we nu 9 regio’s in Nederland enthousiast te maken voor deze transitie. Wat mij opviel, is dat er in de Peel veel energie en tractie is. Ik was verrast door de grote opkomst van boeren en architecten tot fabrikanten en bouwbedrijven. Ook waren er veel geïnteresseerden uit het maatschappelijke veld. Alle sectoren waren aanwezig. En dan zie je: als je met elkaar in gesprek gaat, begrijpen mensen elkaar beter en kun je samen stappen zetten.’

Bouw ook mee!

Heb jij de bijeenkomst gemist? Wil je meer weten over biobased bouwen en de kansen van natte teelt? Neem dan contact op met Sonja van Uden, projectmanager Biobased Bouwen.

Projectmanager Sonja van Uden brengt Biobased bouwen in beweging in de Peel

Projectmanager_Sonja_van_Uden_Biobased_Bouwen

Biobased bouwen met natuurlijke duurzame materialen is een beweging die niet meer te stoppen is. Maar hoe breng je de keten van teelt tot toepassing tot stand? Dat is de nieuwe uitdaging van de nieuwste Innovatiehuis de Peel projectmanager Sonja van Uden.  Een flinke opdracht, maar daardoor laat zij zich niet tegenhouden. ‘Alle kleine beetjes helpen met deze grote golfbeweging die we samen gaan maken.’

Als dochter van een kleine ondernemer in de bouw, stond Sonja al vroeg op de bouwplaats. ‘Ik hielp mijn vader al op jonge leeftijd met klusjes voor een zakcentje.’ Ze had nog geen idee wat ze wilde studeren en koos voor de vertrouwde bouw. Na haar opleiding bouwkunde op de mts ging ze als technisch tekenaar aan de slag bij verschillende bouwbedrijven in Eindhoven. ‘Maar de hele dag op kantoor zitten bleek niet voor mij weggelegd. En ik wilde naar het buitenland.’

Van technisch tekenaar naar projectmanager

De keus viel op Noorwegen. ‘In 2005 ben ik vertrokken. Via via kwam ik terecht in de olie- en gassector. Ik solliciteerde als technisch tekenaar, maar kreeg de kans om projectmanager te worden. Die rol paste mij als een jas. In tien jaar tijd heb ik over de hele wereld gewerkt, ook bij leveranciers en grote aannemers. Ik had veel werkervaring bij grote bedrijven, maar had alleen nog maar mijn mts-diploma. Daar wilde ik verandering in brengen.’

Vliegwiel voor een betere wereld

Sonja verhuisde terug naar Nederland voor het volgen van een MBA-opleiding. Het onderwerp van haar scriptie: mensgerichte vaardigheden bij projectmanagers. Die 7 vaardigheden ontwikkelde ze door naar haar eigen boek: The People Factor. ‘Het boek leidde tot een promotieonderzoek bij de Vrije Universiteit in Amsterdam. Als projectmanager sta ik met twee voeten in de praktijk, maar doe ik ook wetenschappelijk onderzoek naar de rol van de projectmanagers. Ik geloof namelijk dat projecten en projectmanagers een vliegwiel kunnen zijn voor een betere wereld.’

Van teelt tot toepassing

Haar nieuwe opdracht is het optuigen van een plan rondom ketenontwikkeling van teelt tot toepassing van gewassen in de bouwsector in de Peel. ‘Hiermee willen we financiering ophalen om er een meerjarig project van te maken.’ Maar wat is biobased bouwen nu precies? ‘Alle bouwmaterialen beginnen met een grondstof, die wordt verwerkt tot een materiaal dat wordt toegepast in de bouw. Zo ook bij biobased. Je teelt bijvoorbeeld als boer lisdodde, de verwerker droogt deze en vervolgens wordt deze in de bouw gebruikt als spouwmateriaal van een nieuwbouwwoning.

Samen in beweging komen

De grootste uitdaging is gedragsverandering. ‘We hebben een traditionele manier van het winnen, verwerken en toepassen van grondstoffen. Tegelijkertijd is deze beweging niet meer te houden. Tijdens de Dutch Design Week woonde ik een sessie bij over duurzaam veranderen. Het was niet normaal hoeveel ideeën en initiatieven er vanuit alle hoeken op tafel kwamen. Dat is dan ook de kern van deze uitdaging: we weten nog niet hoe, maar we geloven in biobased bouwen. Samen gaan we de eerste stappen zetten.’

Denk mee en meld je aan

Het thema en de ambitie is wellicht voor veel mensen overweldigend. ‘We beginnen gewoon klein. Samen helpen alle kleine beetjes mee aan een grotere golf. Ik wil boeren, bouwers, ondernemers, maar ook studenten oproepen om samen te onderzoeken hoe we elkaar kunnen versterken in onze ambitie om biobased te gaan bouwen in de Peel.’ Wil jij meedenken? Neem dan contact op met Sonja via: sonjavanuden@innovatiehuisdepeel.nl.

 

 

Smart Synergy Helmond – Samen slim gebruik maken van energie

Smart Synergy Helmond - Samen slim gebruik maken van energie

We staan voor een grote uitdaging. Samen gaan we de energietransitie maken. Met Smart Synergy Helmond bundelen ondernemers en de gemeente Helmond hun krachten om het verduurzamen van onze bedrijventerreinen in stroomversnelling te brengen. Hoe dan? Met warmterotondes, een waterrotonde en een grondstoffenrotonde. We sparen energie, reduceren CO-2 en gebruiken kostbare grondstoffen opnieuw. Zo levert verduurzamen ook financieel wat op!

De Warmterotonde: warmte winnen en (ver)delen

Met de Warmterotonde op Groot Schooten en BZOB zet Smart Synergy Helmond in op het optimaal benutten van beschikbare, lokale, duurzame warmtebronnen. Bij productieprocessen van bedrijven moet soms gekoeld worden, wat energie kost, óf komt warmte vrij, die nu vaak verdwijnt. Zo winnen en verdelen we samen warmte. Wat de een overheeft, kan de ander gebruiken.

De Waterrotonde: Samen slim omgaan met water

Met de Waterrotonde anticiperen de deelnemende bedrijven op toekomstige (drink)waterschaarste. Ze creëren een netwerk gericht op het zuiveren en hergebruiken van afval- en proceswater. Op deze manier zijn bedrijven minder afhankelijk van grond- en drinkwater. Verduurzaming van watergebruik, in combinatie met efficiënter energiegebruik, leidt bovendien tot kostenbesparingen, onder meer door lagere energiebelasting.

De Grondstoffenrotonde: Slimme uitwisseling van rest- en afvalstromen

Met de Grondstoffenrotonde worden rest- en afvalstromen op een slimme manier uitgewisseld. Afval van de een wordt een waardevolle grondstof voor de ander. Delen levert op! Het uitwisselen van afval-, neven- en reststromen is economisch voordelig, gaat verspilling tegen en is duurzaam.

Ophaalronde voor oude IT-apparatuur

Als onderdeel van de grondstoffenrotonde, sloegen R&L Recycling en de Palletcentrale de handen ineen. Als pilot organiseren de bedrijven een eenmalige ophaalronde om o.a. oude pallets en IT-apparatuur op te halen bij bedrijven. Door deze in te zamelen en te recyclen hoeven er minder schaarse en dure grondstoffen gebruikt te worden voor het maken van nieuwe producten. Heb jij nog een ongebruikte telefoon in een lade liggen of oude toetsenborden die verstoffen in het magazijn? Wacht dan niet langer en lever het in!

Voeg in en draai mee!

Smart Synergy Helmond is een uniek en ambitieus project waarin ondernemers intensief met elkaar én met de gemeente samenwerken. De projecten dragen afzonderlijk bij aan de energietransitie, maar als collectief zorgen ze voor een versnelde verduurzaming van onze bedrijventerreinen. We maken slim gebruik van elkaars kennis, ervaring en innovatiekracht. Hoe meer bedrijven er meedoen, hoe groter de impact. En, wie aanhaakt, bepaalt mee. Wil jij ook meedoen? Neem dan contact op met Stichting Bedrijventerreinen Helmond.

Brabantse innovaties gezocht voor Circulaire Innovatie Top 20

Hé ondernemer, werk jij aan een circulaire innovatie? En wil jij anderen inspireren om ook aan de slag te gaan met circulariteit? Meld jouw idee aan voor de Brabantse Circulaire Innovatie Top 20!

Circulair ondernemen is de toekomst. De continuïteit van onze maakindustrie, bouw, landbouw en vele andere sectoren staat met het realiseren van circulaire innovaties. Daarom organiseren VNO-NCW Brabant Zeeland, Provincie Noord-Brabant, Havenbedrijf Moerdijk, BOM en ABN-AMRO de Brabantse Circulaire Innovatie Top 20.

Nieuwe kansen voor ondernemers

Een Brabantse circulaire economie is een economie die ondernemers nieuwe kansen biedt. Een economie zonder afval, waarin bedrijven grondstoffen en materialen beter en slimmer gebruiken. Waarin ze van gebruikte grondstoffen weer nieuwe producten maken. Een economie waarin bedrijven producten zó ontwerpen dat ze ook weer uit elkaar kunnen. Een economie waarin bedrijven worden belóónd voor producten die lang meegaan. Dát is de circulaire economie. Dáár willen we naartoe met deze verkiezing

Prijsuitreiking op 6 februari

Je kunt je nu inschrijven voor de Brabantse Circulaire Innovatie Top 20! Wees er snel bij, de inschrijving sluit op 18 december. De winnaar wordt bekendgemaakt in de Week van de Circulaire Economie op 6 februari 2023. De winnaar van de juryprijs gaat naar huis met een bedrag van € 3000 en de winnaar van de publieksprijs met € 1000.

 

Kom naar Experience Event Beyond Zero tijdens de Dutch Design Week

Experience Event Beyond Zero

Op vrijdag 28 oktober organiseert Fontys het Experience Event Beyond Zero. Klimaatverandering en (energie)transities, je wordt er dagelijks mee geconfronteerd. Hoe ga jij hier als ondernemer, (toekomstig) professional en overheid mee om? Tijdens dit event krijg je een inspiratie- en motivatie boost om met deze thema’s aan de slag te gaan. Deze Experience maakt onderdeel uit van de Dutch Design Week 2022.

Het event biedt voor iedereen met klimaatambities een stevige inspiratieboost met de filmdocumentaire Beyond Zero en concrete handvatten om te versnellen in het klimaatwerk. Het lijkt hiermee mogelijk dat bedrijven de motor van duurzame- en circulaire ontwikkeling kunnen zijn. Raak samen met jouw collega’s, leiders, (mede)studenten en/of klanten geïnspireerd door een uniek verhaal van een klimaatpionier!

Programma

(het programma is in het Nederlands)

  • 12.30 uur      Inloop
  • 13.00 uur      Opening door Jifke Sol (Fontys Hogeschool lector Circulaire Transities)
  • 13.10 uur      Introductie door het platform 100 Months to Change
  • 13.25 uur      Bekijken documentaire Beyond Zero met korte pauze
  • 15.10 uur      In gesprek over de lessen uit de film, van andere klimaatpioniers en uit het netwerk van het 100 Months to Change platform.
  • 15.45 uur      Afsluiting met drankje

Doel

Het versnellen van duurzaam en circulair doen én denken onder de deelnemers van het event. De documentaire en de inzichten van klimaatprofessionals, verbonden aan het platform 100 Months to Change, vormen daarbij het uitgangspunt. Met die inspiratie en motivatie kunnen transitie opgaves succesvol georganiseerd worden.

Locatie en details

  • Fontys Rachelsmolen, Aula, R5, Eindhoven
  • Vrij 28 oktober 13:00 – 15:45 (12:30 inloop)
  • Toegang gratis

Aanmelden

Wil jij dit niet missen? Meld je dan hier aan!

Tiny Restaurant genomineerd voor K2Prijs maatschappelijke initiatieven

Tiny restaurant genomineerd voor K2Prijs

Het Tiny Restaurant van Stichting Miep is genomineerd voor de K2Prijs. In een mobiel tiny restaurant zijn kinderen de baas over hun eigen restaurant. Het initiatief maakt samen met negen andere genomineerden kans op een geldbedrag tussen de 5.000 en 25.000 euro. Waar zou initiatiefneemster Krista Werker deze prijs voor gebruiken? ‘Een verdere uitrol van het project naar Helmond!’

De K2Challenge stimuleert maatschappelijke initiatieven die bijdragen aan het zo prettig en probleemloos mogelijk opgroeien van kinderen, jongeren en jongvolwassenen in Brabant. Initiatieven konden zich aanmelden om in aanmerking te komen voor de K2Prijs, een stimuleringsprijs van minimaal 5.000 en maximaal 25.000 euro om hun idee of initiatief te realiseren of verder uit te werken. Dat resulteerde in 31 inschrijvingen uit alle delen van Brabant met zeer gevarieerde ambities, doelen en doelgroepen. Een breed samengestelde jury koos op 26 september tien finalisten. Op de finaledag op 8 oktober pitchen zij hun live in Waalwijk. Twee of drie winnaars gaan met de eer strijken.

Meer dan restaurantje spelen

De kinderen runnen zelf het Tiny Restaurant. Initiatiefneemster Krista Werker benadrukt dat dit verder gaat dan een menuutje samenstellen en gerechten serveren. ‘Dit project gaat ook over identiteit. De eerste stap is het bedenken van een naam voor het restaurant. Wie ben ik? Wie zijn mijn gasten? En hoe vertaal je dat naar je persbericht en uitnodigingen? Daarna is het tijd om de menukaart te maken en ingrediënten in te kopen. Wij werken samen met lokale boeren en producenten van gezonde voeding. De verhalen die de kinderen horen van de boer, kunnen zij vervolgens vertellen aan hun gasten tijdens het opdienen. Van grond tot mond noemen we dat.’

Uitrollen naar Helmond

Waar zou het geldbedrag voor gebruikt worden? ‘Onze ambitie is om het Tiny Restaurant verder uit te rollen naar Helmond. Het restaurant is mobiel, nu zoek ik nog de juiste partners. Ik denk dan vooral aan studenten en kennisinstellingen uit Helmond. Aan hen zou ik willen vragen hoe we lokale bedrijven kunnen verbinden met kinderen. Zodat zij weten dat bijvoorbeeld witlof uit Helmond komt van Raijlof.’

Tiny restaurant genomineerd voor K2Prijs  Tiny restaurant genomineerd voor K2Prijs

Help het Tiny Restaurant naar Helmond

Wil jij Krista en Stichting Miep met het uitbreiden van het Tiny Restaurant netwerk naar Helmond? Neem dan contact op met Krista Werker via info@stichtingmiep.nl of 06-20466555. Meer weten over de K2Prijs? Bekijk hier alle finalisten.

Stikstofcrisis in de landbouw? Deze boeren uit de Peel zijn klaar voor een natuurinclusieve toekomst!

Innovatiepark de Vlier

De boeren zijn volop in nieuws wanneer het gaat over stikstof. Maar wist je dat er in de Peel diverse innovatieve agroprojecten zijn die de uitstoot aanzienlijk verminderen? Deze agro ondernemers gebruiken de crisis als kans om de landbouw natuurinclusief en toekomstbestending te maken. Wij zetten een aantal initiatieven in de verdiende spotlight.

Natuurinclusieve landbouw, wat is dat nu eigenlijk precies? Liza Simons, projectmanager Agro bij Innovatiehuis de Peel legt uit: ‘Natuurinclusieve landbouw is een manier van boeren waarbij gewerkt wordt binnen de grenzen van de natuur. Boeren waardoor de biodiversiteit, de rijkdom aan planten en dieren, toeneemt. En de boer moet natuurlijk financieel goed rondkomen. In de Peel zijn er verschillende ondernemers die de gouden combinatie tussen goed boeren voor de natuur én hun eigen onderneming gevonden hebben.’

Lisdodde: van waterbuffer tot bouwisolatie

Een van hen is Janke van Dijk. Na haar hbo-opleiding tuin- en akkerbouw kon ze zo beginnen in het bessenbedrijf van haar ouders. Toch koos ze haar eigen pad. Als eigenaar van PaludiPlants is ze gespecialiseerd in natte teelten met diverse toepassingsmogelijkheden. ‘Veel mensen kennen de lisdodde als waterbuffer, maar met deze inheemse plant uit de Peel is nog zoveel meer mogelijk. De vezels zijn supersterk én isolerend. Die eigenschappen komen van pas in de bouw. Zo kun je de skeletbouw en de isolatie volledig maken van de toppen van de lisdodde. Samen met de bouwsector onderzoek ik hoe we de lisdodde hiervoor het beste kunnen gebruiken!’

Deurnese varkenshouders innoveren samen

Vijf agrarische ondernemers uit Deurne hebben de handen ineengeslagen om de uitstoot van onder meer ammoniak terug te dringen. Onder de naam Innovatiepark de Vlier ontwikkelen de varkenshouders een uniek, innovatief integraal systeem. Hiermee hopen zij de uitstoot van hun bedrijven veel verder terug te dringen dan de wettelijke norm.

Compenseer CO2 uitstoot op bosboerderij Janmiekeshoeve

Al in 2018 gooide agrarisch ondernemer John Heesakkers uit Mariahout het roer om. Hij sloot de deuren van zijn biologische melkveehouderij en vormt zijn land om tot bosboerderij. Op een perceel van 18 hectare komt een voedselbos van vruchtbomen, struiken en gewassen én ruimte voor de natuur. Particulieren en bedrijven die hun ecologische voetafdruk willen compenseren, kunnen dit lokaal doen door de Janmiekeshoeve te steunen. Zo plantte ABN Amro 2000 bomen voor het 300-jarig jubileum van de bank.

LuPeel: Lupine uit onze Peel

Veel mensen kennen lupine als bloem, maar in de bloemblaadjes zit een bijzonder eiwitrijke peulvrucht verstopt. De akkers van de Peel zijn bij uitstek geschikt voor het verbouwen van lupine. Het doel? De lupine  in de Peel op de (menu)kaart te zetten bij chefkoks, consumenten en boeren. Zo draagt het LuPeel project bij aan de Nationale Eiwitstrategie van Nederland én vermindert deze vleesvervanger de stikstofuitstoot van veehouders.

Meer weten over de duurzame innovatieve agro projecten uit de Peel? Neem dan contact op met Liza Simons, projectmanager agro.

4xP programma laat bedrijven samen doorpakken in hun duurzame ondernemerschap!

Frits_Swinkels

Ondernemers werken veel ín hun bedrijf, niet áán hun bedrijf. Tegelijkertijd verandert de wereld razendsnel. Er wordt veel meer van bedrijven verwacht op het gebied van duurzaamheid. Om het mkb klaar te maken voor deze transitie ontwikkelde Innovatiehuis de Peel samen met Ondernemersvereniging Vier het 4xP programma. Mede-initiatiefnemer Frits Swinkels begeleidt en adviseert de deelnemers. Zijn belofte? ‘Als jij je committeert, maken wij jouw bedrijf klaar voor de toekomst.’

Duurzaamheid wordt steeds belangrijker voor ondernemers. Ook voor het mkb. Dit gegeven vormde de aanleiding voor het 4xP programma. 4xP staat voor People X Planet X Profit in de Peel. Frits vertelt: ‘De maatschappij vraagt steeds meer van bedrijven. Energie besparen, minder plastic gebruiken, inclusiviteit. Wanneer je daarin achterloopt, word je aangesproken.’ Bij grote bedrijven werken vaak specialisten op deze thema’s. ‘In de jaren ‘90 werkte ik bij Rabobank en daar was toen al een hele afdeling MVO. In het mkb is het vaak de directeur die zelf aan de bak moet. In de waan van de dag gaan duurzame ideeën of plannen snel verloren. Dit programma inspireert deelnemers niet alleen om aan de slag te gaan met duurzaam ondernemen, we houden de ondernemers ook bij de les.’

Gegrepen door duurzaamheid

Het programma bestaat uit zes avondbijeenkomsten, ieder met een eigen thema. ‘Dat is best een flinke tijdsinvestering voor drukbezette ondernemers. Vaak kijken de deelnemers tijdens de eerste bijeenkomst nerveus op de klok en willen ze snel door de stof heen. Maar nog voordat de introductie erop zit, raken ze gegrepen door het onderwerp. Al onze vorige bijeenkomsten liepen uit. Omdat de ondernemers meer willen weten over de inhoud, verdiepingsvragen stelden en de verbinding vonden met de andere deelnemers.’

Kijkje in andermans keuken

Een belangrijk onderdeel van de avonden zijn de bedrijfsbezoeken. ‘We gaan bij alle ondernemers op bezoek. Iedereen vindt het leuk om te vertellen wat zijn bedrijf doet. Tegelijkertijd inspireert het de anderen. Wanneer krijg je nu de kans om in de keuken van een ander te kijken? Ook ontstaat er een bepaalde groepsdynamiek. De sociale druk om nu écht aan de slag te gaan met duurzaamheid groeit. De groep gaat tijdens de bijeenkomsten met elkaar in overleg en zoekt elkaar actief op. Zo ontstaat er ook een nieuw netwerk.’

En nu doorpakken!

Uit evaluatie van de vorige 4xP reeks blijkt dat bedrijven vaak al meer duurzame dingen doen dan ze zelf denken. Frits beaamt dat: ‘Het afval wordt gescheiden, er liggen zonnepanelen op de daken en men rijdt soms al in elektrische auto’s.’ De adviseurs van 4xP dagen de deelnemers uit om door te pakken. Vooraf wordt een brede duurzaamheidscan gedaan. Wat doet het bedrijf al? Waar liggen kansen? Tijdens de workshops worden de deelnemers uitgedaagd met prikkelende vragen zoals ‘Weet jij wat jij betaalt aan afvalstromen?’ ‘Zo activeer je deelnemers om ook circulair na te denken over het opnieuw gebruiken van reststromen.’

Vinger aan de pols

Hoe zorg je ervoor dat je na de workshop niet weer verzand in de dagelijkse gang van zaken? ‘Heel simpel, door een plan te maken in een ouderwets schriftje. Leer van de anderen en bepaal welke acties jij gaat oppakken. Al deze input schrijf je op en werken we samen uit tot een plan. Zo kunnen ondernemers concreet stappen zetten. En wij houden de vinger aan de pols, zodat een organisatie ook echt verandert.’

Inclusiviteit brengt diversiteit

Dankzij zijn veelzijdige carrière, heeft Frits raakvlakken met alle thema’s van de workshops. Toch wil hij één onderwerp uitlichten: inclusiviteit. ‘Daaronder valt medewerkers aannemen die diversiteit met zich meebrengen. Bijvoorbeeld een ervaren senior of een leergierige jongere. Maar ook iemand die een kleine afstand heeft tot de arbeidsmarkt. Vaak kan zo iemand een hele waardevolle aanvulling zijn op het team wanneer je kleine aanpassingen doet in het werk. Maar wat ook hoort bij inclusiviteit is de omgang met je buren. En wat als er iets in het dorp georganiseerd wordt en je krijgt een sponsorverzoek? Het zijn allemaal vragen en onderwerpen die aan bod komen.’

Doe mee met 4xP!

Ben jij overtuigd? Wil jij jouw duurzame ondernemerschap verder vormgeven? Voor deze planeet, mensen in de Peel en met een gezonde winst? Ondernemers uit de Peel zijn van harte uitgenodigd om deel te nemen aan 4xP. Aanmelden voor het programma kan hier.

Eén duurzaamheidsadviesgesprek levert gegarandeerd winst op. Daar steekt Sander Groenen van 4xP zijn handen voor in het vuur.

Samen staan we voor een grote uitdaging. Minder CO2 uitstoot, van het gas af en waar mogelijk elektrificeren. Voor ondernemers voelt verduurzamen en maatschappelijk verantwoord ondernemen soms als een grote opgave naast het runnen van hun bedrijf. Vooral in een tijd van hogere kosten en schaarste. Sander Groenen, mede-initiator van 4xP, ziet MVO juist als een kans. Zijn belofte? ‘Het eerste adviesgesprek levert al snel 5000 euro aan besparingen op.’

Projectmanager Sander Groenen heeft een aantal passies die bij het 4xP project van Innovatiehuis de Peel samenkomen. ‘4XP staat voor People X Planet X Profit in de Peel. In onze workshops inspireren wij ondernemers om op een natuurlijke wijze MVO te integreren in de bedrijfsvoering. Vanuit mijn ervaring begeleid ik de deelnemers hierbij. Mijn carrière begon in de zorg. Daarna ben ik als zelfstandige bedrijfsprocessen efficiënter gaan maken. In de afgelopen jaren werd daarbij het zaadje geplant om meer te willen doen voor een duurzamere wereld.  Ik ben me steeds verder gaan verdiepen in een duurzame, circulaire economie die ook biobased is. Daarbij heb ik de diepe overtuiging dat we de agrarische sector nodig hebben om nieuwe grondstoffen te telen. Bij 4xP kan ik al deze passies combineren en mij inzetten voor de mooie bedrijven in onze Peelregio.’

Van autowrak tot grondstof

Het netwerk van Sander is groot. Ook buiten de Peel kent hij veel ondernemers die circulaire stappen zetten. ‘Laatst bezocht ik een metaalhandel. Vroeger kochten zij metaal in wanneer de grondstofprijs laag was. Steeg de prijs? Dan gingen ze verkopen. Dat werkt vandaag de dag niet meer.’ Tegenwoordig is er schaarste aan grondstoffen zoals goede kwaliteit metaal. Vanuit de overheid is de opdracht om alle materialen in Nederland opnieuw te gebruiken. ‘Die metaalhandel maakt nu afspraken met autofabrikanten. Heeft de metaalhandelaar een autowrak? Dan haalt deze de bruikbare materialen eruit om er nieuwe circulaire grondstoffen van te maken voor datzelfde automerk, die zo exact weet wat de kwaliteit van zijn grondstof is. Daar profiteren beide bedrijven van!’

Samenwerken met de buurman

Wat hij ook vaak adviseert is: ‘kijk naar het collectief’. Dat geldt vooral voor bedrijventerreinen, zoals havens of industrieterreinen. ‘Het ene bedrijf heeft bijvoorbeeld zonnecellen op het dak liggen. Op werkdagen wordt hiermee het kantoor voorzien van energie. Maar in het weekend is het bedrijf gesloten. De opgewerkte energie kan niet terug geleverd worden, dus gaat het verloren. Laat de buurman nu een koelcellenhal hebben. Koelen gaat 24/7 door, ook ’s avonds en in het weekend. Help elkaar! Zo win je ook de investering van jouw duurzame zonnecellen sneller terug.’

Familiebedrijf finetunen voor de volgende generatie

Waar sommige bedrijven verduurzamen als een opgave ervaren, is er ook groep intrinsiek gemotiveerde ondernemers. ‘Dat zie je vaak bij het familiebedrijf. De senior heeft alles al een keer gezien en meegemaakt in zijn bedrijf. Nu hij kleinkinderen heeft of het bedrijf door gaat geven aan de volgende generatie, is het tijd om te finetunen. Hoe laat ik mijn bedrijf achter? De volgende generatie staat vaak ook open voor verandering. ‘Zij willen het anders doen dan hun ouders. En als we dan toch investeringen gaan doen dan willen zij het vooral in één keer goed doen.’

Gegarandeerde besparing

Twijfelende ondernemers trekt Sander graag over de streep. ‘Al tijdens ons eerste adviesgesprek geven wij tips waarmee een bedrijf circa 5000 euro kan besparen. En dat gaat verder dan energiebesparingen alleen. Wat denk je aan het voorkomen van een bedrijfsongeval? Dat scheelt sowieso een jaarsalaris aan loonkosten!’ Een ander voorbeeld van een besparing die het 4xP traject kan opleveren is slimmer gebruik van materialen. ‘Een organisatie gebruikte dure polymeer, een materiaal dat ook nog eens zeer vervuilend is. Door het productieproces aan te passen waardoor de polymeer niet meer nodig was, bespaarde dit niet alleen inkoopkosten. Het scheelde ook vervuild materiaal bij de recycling.’

Aan de slag, nu echt!

Ondernemers uit de Peel zijn van harte uitgenodigd om deel te nemen aan 4xP. Aanmelden voor het programma kan hier. Sander besluit: ‘We wonen in een prachtige regio, met veel natuur. Veel bedrijfseigenaren wonen en werken in hetzelfde dorp en willen teruggeven aan de plek die hen veel gebracht heeft. Met 4XP maken we voor jouw bedrijf een duurzaamheidsplan op maat. En het mooie? Vreemde ogen dwingen, dus wij zorgen ervoor dat je nu écht aan de slag gaat en je bedrijf klaar maakt voor de toekomst.’

Meet de maatschappelijke waarde van jouw bedrijf met de Social Handprint

Meet de maatschappelijke waarde van jouw bedrijf met de Social Handprint

Wat is de maatschappelijke waarde van jouw bedrijf? Wat draagt jouw bedrijf bij aan de samenleving? Wat is jouw ecologische voetafdruk? Wat geef jij terug aan je omgeving? De Social Handprint is een tool waarmee de maatschappelijke waarde van jouw bedrijf wordt gemeten. Hiervoor worden de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties gebruikt. 

Met de Social Handprint…

  • Zie je in één overzicht waar kansen liggen om jouw maatschappelijke waarde te vergroten
  • Kun jij aan klanten en stakeholders laten zien wat de  social impact van jouw bedrijf is op de samenleving. Bijvoorbeeld bij aanbestedingen en tenders.
  • Kun je je onderscheiden als werkgever door (toekomstige) werknemers te laten zien wat je teruggeeft aan de maatschappij.

Doe mee aan de Pilot

De Social Handprint is ontwikkeld door MAEX. Met deze pilot willen zij de scan door ontwikkelen voor het midden-en en kleinbedrijf. Voor deze pilot zoeken zij dienstverlenende MKB-bedrijven uit: Advies & Consultancy / Accountancy / Ingenieursbureau’s / IT / Facilitair / Transport / Installatie / Horeca. Meedoen aan de pilot? Meld je hier aan!

Wat houdt deelname aan de pilot in?

Een afspraak met een medewerker van MAEX die goed zicht heeft op al jullie maatschappelijke en duurzame acties: van duurzame inkoop tot hoe jullie mobiliteit wordt ingevuld. Deze afspraak zal ongeveer een uur duren. Tijdens het consult loop je samen stap voor stap samen door de vragenlijst die de basis vormt voor de impactmeting. We laten je na afloop van het gesprek graag een dummy zien van hoe de uiteindelijke Social Handprint er uit kan gaan zien. De verzamelde data worden uitsluitend gebruikt ten behoeve van de pilot. Er worden geen persoonsgegevens verwerkt of opgeslagen. Op basis van de testrondes, jouw wensen en eisen verbeteren we de tool wat betreft vorm, inhoud en functionaliteit.

Aanmelden

Wil jij weten wat de maatschappelijke waarde is van jouw bedrijf en waar de kansen liggen om die te vergroten? Doe dan mee aan de pilot. Meld je hier aan!

Kleiner wonen en grootster leven – Unibouw maakt duurzame transitie

‘We gaan het anders doen’ is een term die je veel hoort in bouwend Nederland. Maar hoe maak je nu die overgang naar duurzaam bouwen? Een schone taak voor Martijn van Burg, Innovator bij Unibouw. Om deze transitie te maken, bezocht hij de Masterclass Transities, georganiseerd door Innovatiehuis de Peel. Daar kreeg hij van topspreker Yousri Mandour goede tips om zijn hele organisatie warm te maken voor een nieuw businessmodel.

Samen kom je verder, dat beseft Martijn zich heel goed. Hij is dan ook goed bekend met Innovatiehuis de Peel en zoekt de samenwerking actief op. ‘Vorig jaar bezocht ik het inspiratie-event over digitalisering en duurzaamheid bij Kingspan Unidek. Daar heb ik toen goede contacten opgedaan, waarmee ik nu samenwerk aan nieuwe projecten. Ook heb ik regelmatig contact met Eva Nijeboer, projectmanager duurzaamheid bij het Innovatiehuis. Ik vertel haar met welke projecten wij bezig zijn en waar we nog kennis en kunde tekort komen. Eva brengt mij dan in contact met andere ondernemers uit de Peel waarmee we samen een nieuw project kunnen oppakken.’

Businessmodel onder druk door oorlog

En samen nieuwe projecten ontwikkelen is hard nodig voor de toekomst van Unibouw. ‘Ons huidige businessmodel staat onder druk. Zeker nu, met de oorlog in de Oekraïne staan de prijzen van bijvoorbeeld staal onder druk. Tegelijkertijd zorgt de onzekerheid ervoor dat opdrachten teruglopen. Opdrachtgevers zijn afwachtend, wat gaat er gebeuren in de wereld?’ De directie van Unibouw ziet de noodzaak om te vernieuwen en stelde Martijn aan als innovator. ‘Het is heel lastig om te vernieuwen binnen een running business. Daarnaast kan ik dit niet alleen, deze transitie moet je samen met je collega’s maken.’ Hij meldde zich dan ook direct aan voor de masterclass.

Kleiner wonen en grootser leven

Al eerder volgde Martijn een college van Yousri Mandour. ‘Ik heb daarna direct zijn boek gekocht, De strategie van de kreeft. Ieder keer wanneer ik een hoofdstuk lees, kan ik het direct toepassen.’ Tijdens de bijeenkomst benadrukt Yousri het belang van het schetsen van toekomstscenario’s om verandering tastbaar te maken. Martijn herkent dat. ‘We mogen straks minder bouwmaterialen gebruiken. Daarom moeten we op een andere manier gaan bouwen. Met minder CO2 uitstoot, energieneutraal en demontabel. We willen mensen stimuleren om kleiner te gaan wonen en grootser te leven. Geen 50 jaar zwoegen voor een tophypotheek, maar meer genieten en leven met respect voor de natuur. Dat is een enorme transitie.’

Samen slimmer werken

Ook verandert de manier van werken, dat betekent heel wat voor zijn collega’s. ‘We gaan slimmer werken. Wanneer je straks op de computer een nieuwe bouwtekening maakt, gaan die data direct door naar de inkoop en de productie. We automatiseren processen. Dat is geen bedreiging voor iemand die nu werk doet wat straks automatisch gaat. Het is een kans om te groeien, doordat we met minder mensen meer werk kunnen doen. Het zorgt ook voor nieuwe uitdagingen in je werk. Dat probeer ik bij onze collega’s tussen de oren te krijgen. In de pauzes schuif ik regelmatig aan om hen te enthousiasmeren, maar ook om verbeterpunten op te halen. Zo maken we deze transitie samen. Alleen zo gaan we het ook écht anders doen.’

Zelf een transitie maken? Doe de Quickscan

Wil jij weten hoe het gesteld is met de Innovatiekracht in jouw bedrijf? Doe dan de Quickscan die we samen met Fontys en Dutch Power on Change maakten. En wil jij ook een duurzame transitie maken binnen jouw bedrijf? Houd dan onze agenda in de gaten voor nieuwe workshops.

Van wegwerpverpakkingen naar circulair servies: Haval is klaar voor de toekomst met Circulware

Jaarlijks produceerde Haval uit Gemert zo’n 5 miljard verpakkingen voor de foodindustrie. Eigenaar Erwin van Limpt wist dat er een strenge wet voor wegwerpverpakkingen aankwam die 60% van zijn verpakkingen zou verbieden. Om zijn bedrijf klaar te maken voor de toekomst ontwikkelde hij Circulware. Een circulair kunststof alternatief voor wegwerpserviesgoed. Dankzij het Innovatiehuis kreeg Cirulware een subsidie waarmee het merk een vliegende start maakt.

Erwin van Limpt

Sinds 3 juli 2021 geldt de Europese Single-Use Plastics (SUP) richtlijn. Doel hiervan is om zwerfafval te verminderen en de aarde gezonder te maken. Voor Haval betekende dit dat single-use producten zoals zij maakten, denk aan plastic rietjes, bekers en bestek verboden werden. ‘We moesten dus op zoek naar een alternatief’, vertelt eigenaar Erwin van Limpt. ‘We zagen concullega’s kiezen voor wegwerpartikelen van andere materialen zoals karton of bamboe. Maar wij vonden dat niet goed genoeg. En niemand vindt papieren rietjes en houten bestek fijn in gebruik. Daarom zijn wij gaan kijken naar herbruikbaar plastic van bio-based materiaal. Dat zelfs na 125 keer gebruik nog 100% gerecycled kan worden. Daarmee houden we grondstoffen in de keten, waardoor we verspilling tegengaan én onze CO2-uitstoot verlagen. Dat is pas écht circulair.’

Subsidie versnelt innovatie

Erwin besprak zijn plannen voor Circulware met Rob Bogman van Innovatiehuis de Peel. ‘Eigenlijk is Rob de initiator achter het petit comité waarmee we aan de slag gegaan zijn. Hij bracht ons in contact met horeca groothandel Bidfood om te kijken of we partners konden worden. Ook legde hij het contact met Senzer om te zien of mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt ons kunnen helpen bij de reiniging. Maar waar hij ons het meest mee geholpen heeft, is de subsidieaanvraag bij Metropoolregio Eindhoven. Nadat deze was goedgekeurd kregen we 50.000 euro subsidie. Daarmee versnel je de ontwikkeling van een innovatie enorm. Inmiddels zitten er al een paar honderdduizend euro in het project, maar door die eerste subsidie konden we testen of dit idee een kans van slagen had. Dat was zo en daarna ging het snel.’

Geen award, wél enthousiaste klanten

Inmiddels heeft Circulware een geheel afvalvrij aanbod aan producten ontwikkeld en lopen er verschillende pilots. Dat Circulware de top 20 van de Brabantse Circulaire Innovatie Award niet gehaald heeft, vindt Erwin dan ook helemaal niet erg. ‘Ik vergelijk het met de Oscars, je hebt films die 12 Oscars winnen en 12 bezoekers trekken. En je hebt films die geen prijzen winnen, maar wel miljoenen bezoekers trekken. Ik ben er heilig van overtuigd dat Circulware de toekomst heeft. We doen op dit moment pilots met grote cateringbedrijven, dancefestivals en zelfs de overheid. Iedereen is enthousiast over ons materiaal, het prachtige design en de maten van de verschillende verpakkingen die perfect in elkaar passen. Die reacties, daar doe ik het voor!’

Gebruikte verpakkingen ophalen met drones

Het idee is verwerkt tot een productlijn. Toch kan Circulware nog wel wat hulp gebruiken. ‘Om volledig circulair te zijn, moeten we de retourlogistiek en reiniging nog beter inregelen. Dat is een flink uitdaging. Het Innovatiehuis heeft ons in contact gebracht met Eindhoven Engine en Fontys om hiervoor een project te starten. Daarnaast ligt er landelijk een uitdaging voor de regering. Hoe krijgen we de re-use industrie aan de gang? Die staat of valt met bereidheid en gemak van de retourlogistiek. Ik heb daar wel ideeën over. De fietskoeriers die in een flits een vergeten pak melk bezorgen, kunnen ook verpakkingen mee terug nemen. En dat geldt ook voor de bezorgdiensten van de grote supermarkten. Ik denk dat je dat moet combineren. Maar hoe? Daarbij kan ik nog wel wat hulp gebruiken. Misschien gebruikte verpakkingen ophalen met drones? Wie zal het zeggen in de toekomst.’

Wil jij meedenken over retourlogistiek en reiniging van Circulware? Heb jij de gouden tip voor Erwin? Neem dan contact op met Circulware.

Help ecologische zorgboerderij LoveStock uit Aarle-Rixtel groeien in hun duurzame ambities

Uit eigen ervaring weet Anoek Penders dat de meeste mensen niet gelukkiger worden van thuiszitten als werken even niet meer gaat. Wat haar hielp was buiten zijn, met je handen werken en bijdragen aan een betere wereld. Wat voor haar zelf werkte, kan ook andere mensen helpen. Daarom richtte ze LoveStock op: een ecologische zorgboerderij voor duurzame dagbesteding in Aarle-Rixtel. Om LoveStock te laten groeien, zoekt Anoek ondernemers uit de Peel die haar verder kunnen brengen.

Na een carrière in de zorg viel Anoek uit door psychologische problemen. ‘Het lukte me niet meer om te werken en ik raakte mijn baan kwijt. Ik kwam de deur nauwelijks nog uit, behalve voor therapie, en raakte in een isolement. Ik merkte dat ik eigenlijk helemaal niet gelukkiger werd van thuiszitten. Mijn hoofd raakte steeds voller en ik voelde me steeds ellendiger.’ Dat was in de periode van de Albert Heijn moestuintjesactie. ‘Mensen gaven deze aan mij en ik ben gaan zaaien. Toen mijn huis volstond met babyplantjes, heb ik een moestuin in de buurt gehuurd. Iedere keer dat ik daar heen ging, voelde ik me beter dan toen ik thuis vertrok. Het bezig zijn met mijn handen, haalde me uit mijn hoofd. De oogst gebruikte ik vervolgens om te koken. Ook kreeg ik weer ruimte in mijn hoofd om creatief bezig te zijn.’

Weer opladen in de moestuin

Voor Anoek vielen in de moestuin alle puzzelstukjes samen. ‘Ik besloot een dagbesteding te beginnen, specifiek gericht op mensen met psychoproblematiek zoals een depressie, angststoornis, stemmingsstoornissen of PTSS. Cliënten kiezen hier zelf wat zij het liefste doen. Bijvoorbeeld met de handen in de aarde te zitten in de permacultuur moestuin met een natuurlijk ecosysteem, koken met de oogst of creatief bezig zijn. Bij LoveStock kan en mag alles. En heeft een cliënt behoefte aan even niks doen en gewoon te zijn op onze locatie, dan is dat helemaal oké. Wij bieden een stressvrije natuurlijke en duurzame omgeving waar mensen zich weer op kunnen laden.’

Bijdragen aan een beter klimaat

Naast de combinatie van agro en zorg, staat duurzaamheid binnen LoveStock centraal. ‘Dat zaadje is al in mijn jeugd geplant. Ik kom uit een duurzaam nest. Daarbij grijpt de klimaatcrisis me aan. Sinds ik mij voor LoveStock verdiep in kringlooplandbouw en circulair ondernemen ben ik me bewuster van mijn eigen bijdrage. Ons totaalconcept is volledig circulair en duurzaam. Wij verbouwen onze gewassen, hiermee koken we en de overgebleven groenten en fruit voeren we aan de kippen. Maar wat we ook doen is het gebruikte stro van de kippen inzetten om de aarde te bedekken. Dat functioneert als een soort spons waardoor de bodem minder water nodig heeft. En ook bij de creatieve activiteiten werken we met afvalmateriaal. Bij LoveStock gaat het echt om de combinatie van zorgen voor mensen en zorgen voor onze aarde door duurzaamheid.’ Het bewust bezig zijn met duurzaamheid, draagt ook bij aan het herstel van de cliënten. ‘Als je niet lekker in je vel zit en je doet iets wat niet alleen goed is voor jezelf, maar ook echt bijdraagt aan de aarde, dan ga je je ook beter voelen. Zo versterk je elkaar.’

Help LoveStock groeien

Op dit moment is LoveStock gevestigd op de Helmondseweg in Aarle-Rixtel. ‘Dit is een tijdelijke locatie tot het einde van het jaar, dus we staan altijd open voor nieuwe initiatieven, maar voor nu zitten we hier prima. De fundering voor LoveStock is gelegd en het raamwerk is er, dus we kunnen lekker aan de gang. Op korte termijn wil ik graag groeien en meer cliënten aannemen. Het zou heel tof zijn als ik iemand met dezelfde visie zou kunnen vinden ter ondersteuning. Een gelijkgestemde met wie ik kan sparren, maar die ook groepen kan draaien. In de toekomst zou ik nog meer grond willen. Bijvoorbeeld voor de aanleg van een voedselbos. Hoewel ik al met fijne partners zoals tuinderij Antoniushoeve samenwerk, ben ik nog bezig om mijn netwerk te laten groeien. Ik kom dan ook graag in contact met andere ondernemers uit de Peelregio die onze zorgboerderij een stapje verder kunnen helpen!’

Meer weten over LoveStock? Bezoek de website of neem contact op Anoek Penders via info@lovestock.nl of 06 – 28 778 691.

 

Van werkkleding tot autobekleding en toilettas; GAIA circulair uit Beek en Donk maakt oude werkkleding circulair

Gaia circulair

Al ruim 25 jaar is Marcel Franssen actief in de afvalwereld. Na het opzetten van afvalconcepten voor verschillende overheden nam hij in 2020 retourlogistiekbedrijf Cofa over. Onder de nieuwe naam GAIA circulair bouwt hij het bedrijf verder uit. Om nog meer bedrijfskleding circulair te kunnen maken, zoekt hij een nieuwe locatie die wel vijf keer zo groot is als zijn huidige pand in Beek en Donk. Inmiddels heeft Marcel ook een vestiging geopend in Duitsland. Doel voor 2022 en 2023 is de internationale groei in heel West-Europa.

Tien jaar geleden begon Marcel voor zichzelf met het ontwikkelen van inzamelconcepten. ‘Ik kwam toen in contact met Frans Beckers, dé afvalgoeroe van Nederland op het gebied van circulariteit. Dat gesprek leidde tot de visie: we moeten op een andere manier gaan produceren, zodat we het gebruik van nieuwe grondstoffen tot een minimum beperken. De tijd van goedkoop produceren in India en werkkleding verbranden wanneer je het niet meer nodig hebt, die is voorbij.’ Op 1 januari 2020 nam Marcel het bedrijf van Frans over. Hij veranderde de naam Cofa naar GAIA circulair en geeft een praktische invulling aan de visie van Frans. GAIA circulair en FBBasic, het bedrijf van Frans, werken dan ook nauw samen.

Anders werken en anders groeien

Jarenlang waren veel bedrijven gefocust op groei. Marcel legt uit: ‘je alleen richten op economische groei, is een slecht scenario. De wereld is vol, we moeten de manier waarop we werken en groeien op een andere manier structureren. Alsmaar meer produceren past niet in de visie van deze tijd. We moeten ons richten op duurzaamheid en op andere manieren werken zodat onze grondstoffen niet op raken.’ Klanten van Marcel begrijpen dat. ‘Ik klop niet bij bedrijven aan om hen te overtuigen van mijn visie. Onze klanten melden zich vanzelf. We hebben dezelfde ambitie. Het concept verkoopt zichzelf.’

300.000 autostoelen met circulaire bekleding

Een klant uit de regio is renovatiebedrijf Van der Meijs. ‘Als specialist op het gebied van duurzaam en circulair bouwen, voeren zij deze visie door in hun hele bedrijf. Wij zorgen ervoor dan hun werkschoenen, werkkleding en persoonlijke beschermingsmiddelen zoals helmen, volledig circulair worden.’ GAIA is gevestigd in de Peel, maar ook opdrachtgevers uit Duitsland, België, Luxemburg, Frankrijk, Zwitserland en Scandinavië weten het bedrijf te vinden. ‘We zijn in gesprek met een groep Duitse autofabrikanten. Vanaf 2023 worden er enkele honderdduizenden autostoelen en banken voorzien van circulaire bekleding, gemaakt van onder anderen onze oude werkkleding. Dat is een echte mijlpaal. De auto-industrie is één van de meest complexe industrieën als het gaat om kwaliteitskeuringen. Het circulaire doek is kleurvast en daarom goedgekeurd. Dat we dit bereikt hebben, opent de deur naar in feite alle andere sectoren!’

Cirkel rond op Schiphol

Over zijn mooiste project hoeft Marcel niet lang na te denken. ‘We zijn een samenwerking aangegaan met het bedrijf Wiltec uit Uden, zij hebben het personeel van Schiphol voorzien van nieuwe werkkleding. De oude bedrijfskleding is inmiddels door GAIA bij Schiphol ingezameld en opgehaald. Van het materiaal van de oude blouses, kunnen nieuwe producten gemaakt worden zoals een toilettas of laptoptas. Hierover zijn we momenteel in gesprek met Schiphol. Voor de sortering, ontmanteling en recycling werken wij altijd samen met dagbestedingen of sociale werkplaatsen, zoals bij dagbesteding MEMO in Gemert. Zo dragen we op maatschappelijke gebied ons steentje bij. De luchthaven wil mogelijk de nieuw gemaakte producten verkopen in de aankomst- en vertrekhal. Zo maken we echt de cirkel rond.’

Indrukwekkende klantenkring

Naast Schiphol zijn er inmiddels al ruim 500 bedrijven die samenwerken met GAIA circulair. Denk aan Heijmans, Dura Vermeer, ProRail, Carrefour, Ikea en Stena Line. ‘Elke week komen er gemiddeld 2-3 nieuwe klanten bij’ vertelt Marcel. ‘Daar zijn we uiteraard trots op. En met ingang van 1 januari 2022 gaan we oude werkschoenen inzamelen in samenwerking met CFA (Circular Footwaer Alliance) de brancheorganisatie voor werkschoenen.’

Materiaal volgen op digitaal dashboard

Een nieuwe grotere locatie in Nederland, een extra locatie in Duitsland en internationale groei. Dat zijn de ambities van GAIA circulair in 2022. ‘We willen onze locaties laten groeien, omdat we veel materiaal nodig hebben om nieuwe producten maken.’ Daarnaast is Marcel bezig met het uitbreiden van een digitaal dashboard. ‘Hierop kunnen klanten online zien wat er gebeurt met hun materiaal. Hoeveel CO2 en water is er bespaard? Hoeveel sociale uren zijn er besteed aan de productie? Deze gegevens kunnen bedrijven gebruiken voor hun MVO-rapportage. En tegelijkertijd laat het zien hoe ver ik ben gekomen met mijn visie!’

Producentenverantwoordelijkheid

Op dit moment wordt er in Nederland, maar ook binnen de EU, wetgeving voorbereid die ervoor zorgt dat we oude bedrijfskleding, werkschoenen en PBM meer circulair moeten ontwerpen en produceren. Hergebruik en dus recycling van materialen is dan niet meer vrijblijvend. Dit alles met als doel om onze kostbare grondstoffen te beschermen.

Ben jij ondernemer en wil jij jouw bedrijfskleding circulair maken? Neem dan contact op met GAIA circulair via info@gaiacirculair.com of je werkkledingdistributeur.

Gouden tip van het inspiratie-event: begin gewoon met digitaliseren en verduurzamen!

Op 4 november vond het inspiratie-event georganiseerd door Innovatiehuis de Peel en WTC-Eindhoven plaats bij Kingspan Unidek in Gemert. De centrale thema’s waren je bedrijf toekomstbestendig maken door verduurzaming en digitalisering. Maar hoe begin je daar nu mee? Gastsprekers Herman Molenaar (VanderLande), Frank van der Pasch (Gielissen), John Heesakkers (Janmiekeshoeve), Teun van Schadewijk (Kingspan Unidek) en Niels Arts (Clonable) waren het roerend met elkaar eens. De gouden tip is: gewoon beginnen!

Burgemeester Michiel van Veen gaf zelf het goede voorbeeld. Hij kwam op de fiets voor het openingswoord van de inspiratie-event. Het klimaat staat namelijk hoog op de agenda van zijn gemeente. Tijdens de recente Nationale Klimaatweek kreeg Michiel er namelijk een directe collega bij. Bert Visser werd benoemd tot de eerste klimaatburgemeester van gemeente Gemert-Bakel. Met deze benoeming wil het college inwoners inspireren om ook iets te doen voor een beter klimaat.

Eerste circulaire dak

Bij gastheer Kingspan Unidek zijn ze al langer bezig met dit thema. Business developer Teun van Schadewijk vertelt: ‘In 2019 zijn wij begonnen met ons project Planet Passionate. Ons doel is om onze processen en producten circulair te maken.’ Samen met drie partners ontwikkelden ze het eerste volledig circulaire dak. ‘Om tot zo’n samenwerking te komen, is het belangrijk dat je je kwetsbaar durft op te stellen’, legt Teun uit. ‘Als je dat doet, dan heb je de sleutel tot succes in handen. En daarbij is er geen onderscheid tussen grote of kleine bedrijven. Het gaat om samenwerken in de keten met gelijkgestemden.’

Gewoon beginnen met digitaliseren

Keynote speaker Herman Molenaar is als CFO medeverantwoordelijk voor de enorme groei die multinational Vanderlande doormaakt. Hij vroeg de zaal: ‘Weten jullie wat digitalisering is?’ Het antwoord luidde: nieuwe technologieën toepassen in je bedrijf. Maar hoe doe je dat? Door het simpel te houden. Digitalisering is namelijk niet moeilijk. De verandering die het met zich mee brengt, dát is soms lastig volgens Molenaar. Bij Vanderlande kozen ze voor één aanpak, volgens het boek Digital Transformation Know How. Toen de neuzen dezelfde kant op stonden, kon het ontwerpen beginnen. Het advies van Molenaar is dan ook: ‘Ga gewoon beginnen, want de potentie van digitalisering is fenomenaal!’

Terugkeer van het vakmanschap door circulariteit

Bij Gielissen ontstond de duurzaamheidsambitie zo’n 5 jaar geleden. ‘Het moet gewoon anders’, begint commercieel manager Frank van der Pasch zijn verhaal. ‘Als wij geen duurzame keuzes maken in ons bedrijf, dan komen we niet verder.’ Daarom ging Gielissen pionieren met hun leveranciers. Door gebruikte meubels opnieuw in te zetten, kwam ook het vakmanschap terug. Medewerkers werden uitgedaagd om van een oud meubel, iets nieuws te maken. Inmiddels is 40% van de projecten circulair. Frank sluit zich in zijn advies aan bij de eerdere sprekers: ‘Begin gewoon. Duurzaam ondernemen kan vanaf nu. Kies één project waarmee je begint en deel je kennis met andere ondernemers. Samen kunnen we deze omslag maken!’

Kansen pakken door boerenslimheid

Het nieuwe bedrijf Clonable van gastspreker Niels Arts was recentelijk genomineerd voor de verkiezing van meest belovende start-up. Van origine heeft Niels een online marketingbureau. De gemiddelde leeftijd van zijn medewerkers is 19 jaar. Om tot innovaties te komen, geeft Niels zijn jonge team de vrijheid om te pionieren. Zo ontstond ook het idee voor Clonable: een tool waarmee een website of webshop eenvoudig gekopieerd en vertaald kan worden. De whizzkid die de tool bedacht, is beloond met mede eigenaarschap van Clonable. Niels benadrukt dat voor innoveren geen megabudgetten nodig zijn: ‘Wij hebben geen R&D afdeling, alleen onze eigen boerenslimheid. Niet gehinderd door managementlagen, want die hebben we ook niet, kunnen we als klein bedrijf snel onze kansen pakken. En dat is precies wat we gedaan hebben met Clonable!’


Nieuw businessmodel voor de boerderij

Agrarisch ondernemer John Heesakkers was de laatste gastspreker. Sinds 1781 runt zijn familie een boerenbedrijf in Mariahout. Zijn dochters zijn straks de 8e generatie en dat zorgde bij John voor het besef: ‘Als ik goed zorg voor mijn land, dan kan ik het goed doorgeven aan mijn kinderen.’ Door de transitie van de landbouw en nieuwe stikstofregels ging John opzoek naar een nieuw businessmodel voor zijn biologische melkveehouderij. Hij transformeert zijn grond nu tot bosboerderij en voedselbos. Over vijf jaar is de tijd rijp voor de eerste oogst en kan John zien wat de opbrengst is van zijn nieuwe onderneming.

Na deze laatste spreker gingen de bezoekers onderling verder in gesprek tijdens de werksessies digitalisering of duurzaamheid. Er vonden goede discussies plaats en de deelnemers gingen met praktische tips en nieuwe kennis naar huis om nu zélf aan de slag te gaan!

Aan de slag met verduurzamen en digitalisering

Heb jij de bijeenkomst gemist en wil je ook aan de slag met verduurzamen of digitalisering? Neem dan contact op met Innovatiehuis de Peel. Wij brengen je in contact met ondernemers of instanties die je verder helpen. Meer weten over IT beveiliging? Meld je dan aan voor onze cybersecurity bijeenkomst op 23 november op Sportcampus de Braak in Helmond.

Gezocht: Mkb’s uit de Peel voor samenwerkingsonderzoek met Fontys over duurzaam ondernemen

Hoe maak je het mkb enthousiast over duurzaam ondernemen als het van te voren nog niet duidelijk is wat het oplevert? Dat is de complexe vraag die Innovatiehuis de Peel aan de Fontys Hogeschool stelde. Om die vraag te beantwoorden werken studenten Sanne Huijbers, Maurits Verreussel en Willem Swinkels interdisciplinair samen in een hybride leeromgeving. Voor hun onderzoek komen ze graag in contact met mkbs uit de Peel.

De studenten volgen ieder een andere opleiding. Sanne en Maurits zijn beide derdejaars. Zij studeert technische bedrijfskunde, hij international marketing en management. Vierdejaars Willem sluit met dit onderzoek zijn studie commerciële economie af. In het Techniekcentrum Brainport in Deurne werken ze samen aan hun onderzoek voor Innovatiehuis de Peel. Alle drie zijn ze enthousiast over deze nieuwe manier van samen leren. Sanne: ‘Vanuit onze opleiding hebben we ieder een eigen werkwijze geleerd. Soms botst het, maar veel vaker kunnen we van elkaar leren. Zelf heb ik maar een klein beetje marketing gehad. Willem en Maurits kunnen mij daar veel over leren. Ook brengt ieder zijn eigen expertise in.’

Op de fiets door de Peel

Naast deze interdisciplinair samenwerking, is ook de manier van werken vernieuwd. De stage vindt plaats in een hybride leeromgeving. ‘Tijdens de stageperiode volgen de studenten geen vakken,’ legt stagebegeleider en Fontys docent Ton Vermeulen uit. ‘Ze gaan zelf op zoek naar informatie en kennis. Hiervoor kunnen ze niet alleen bij mij terecht, maar ook bij het kenniscentrum circulaire transitie en bij Innovatiehuis de Peel als opdrachtgever. We denken allemaal met de studenten mee. Daar leren alle partijen van.’ Exploratief leren is voor de studenten nog best een uitdaging. Ze moeten zich eerst onderdompelen in de materie en dan pas een plan van aanpak maken. Maar hoe doe je dat? Ton gaf de studenten een tip: ‘Ga fietsen door de Peel! Zo krijg je feeling met de streek. Ontdek de bedrijven die er in de regio zitten en bekijk hoe zij werken.’

Onderzoek bij mkb’s in de Peel

Naast het fietsen door het werkgebied, literatuuronderzoek en input vanuit het kenniscentrum, gaan de Fontys studenten onderzoek doen bij bedrijven in de Peel. Willem: ‘We willen weten of bedrijven al bekend zijn met duurzaam ondernemen, wat ze hier al aan doen of juist nog niet. Ook vragen we of ondernemers al bekend zijn met Innovatiehuis de Peel. Als stichting kunnen zij kennis delen met bedrijven over MVO en hen verbinden met de juiste partners en wijzen op beschikbare subsidies.’

Help onze Fontys studenten, doe mee aan ons onderzoek

De komende weken nemen de studenten contact op met mkb’s uit het netwerk van Innovatiehuis de Peel. Ondernemers die willen meewerken, zijn van harte welkom om zich aan te melden. Maurits: ‘Wij komen heel graag in contact met bedrijven die meer willen weten over MVO of hiermee aan de slag willen gaan. Of je nu in de maakindustrie, zorg of agro werkt, wij willen leren hoe bedrijven bezig zijn met MVO in de praktijk. En ook bedrijven die nog niets doen met duurzaamheid zijn van harte welkom. Zo krijgen wij een volledig beeld.’ Bedrijven die willen deelnemen aan het onderzoek kunnen contact opnemen met Willem Swinkels.

 

 

In één dag een bos “plaatsen” op iedere gewenste plek. Tree Mobility uit Aarle-Rixtel doet het gewoon!

Dingen duurzaam en efficiënter doen. Dat is de drive van ondernemers Luck Dankers en Loes van Kessel. Toen zij in aanraking kwamen met duurzame potten waarin bomen tot wel 50 procent sneller groeien, ontstond het idee voor mobiele boomkwekerij Tree Mobility. Met hun verplaatsbare bomen leggen zij binnen 1 dag een volwaardig bos aan op braakliggende grond, nieuwbouwwijken of industrieterreinen.

‘Vanuit mijn achtergrond in datascience, ben ik altijd op zoek naar efficiënte oplossingen’, steekt Loes van wal. Dus toen zij per toeval in aanraking kwam met de speciale bakken van Air-Pot waarin bomen sneller en efficiënter groeien, was zij direct enthousiast. Onze bomen groeien niet alleen sneller, je kunt ze ook bijna het hele jaar door plaatsen door de betere wortelgroei. Ook zijn de bomen mobiel, waardoor je ze tijdelijk op een (bouw)terrein kunt zetten. Wanneer een project is afgerond, verplaats je de bomen naar hun definitieve bestemming.’

Geen kale bouwplaats meer

Met de mobiele bomen is een locatie direct groen en ontstaat er een prettige leefomgeving. Bijvoorbeeld in een nieuwbouwwijk. Loes legt uit: ‘Vaak kopen mensen een nieuwbouwwoning op basis van een sfeerfoto uit een brochure. Het huis wordt opgeleverd zoals op het plaatje, maar voordat de bomen zo groot zijn als op de impressie, ben je een aantal jaar verder. Met onze bomen wonen de eerste bewoners in een groene omgeving vanaf het moment dat zij de sleutel krijgen.’

CO2 compensatie is hot

Ook bedrijven die duurzaam ondernemen kunnen de mobiele bomen gebruiken voor een groener en koeler bedrijventerrein. ‘CO2 compensatie is hot’, vertelt Luck. ‘Bedrijven nemen steeds meer hun maatschappelijke verantwoordelijkheid en willen iets terugdoen voor de natuur. Ze compenseren hun uitstoot door deel te nemen aan bosprojecten in verre buitenlanden, zoals Brazilië. Maar met onze bomen compenseer je lokaal je eigen uitstoot en voeg je natuur toe aan je bedrijventerrein. Door het plaatsen van bomen op betonnen industrieterreinen laat je de temperatuur dalen en bouw je aan een “groener” bedrijf.’

Vleermuisvriendelijk bouwen

Interesse kwam ook uit onverwachte hoek. Luck wordt sinds kort regelmatig benaderd door ecologen. ‘Er is steeds meer aandacht voor natuurinclusief bouwen. Hierbij is er meer aandacht en ruimte voor de natuur. Wanneer je een nieuwe locatie ontwikkelt, moet je rekening houden met bestaande flora en fauna. Dit geldt met name voor dieren zoals vogels en vleermuizen. Die vleermuizen hebben bijvoorbeeld vaste vliegroutes. Doormiddel van doeken en afscheiding kun je hen de juiste nieuwe weg op wijzen. Maar veel beter kun je dit op een natuurlijke manier met bomen doen. Door het plaatsen van mobiele bomen, leg je nieuwe routes aan voor de vleermuizen en draag je bij aan het behouden van de biodiversiteit. Bomen trekken namelijk ook insecten aan en dat is weer voedsel. En is het project gereed? Dan kunnen de mobiele bomen geplant worden op hun nieuwe vaste stek!’

Wil je meer weten over Tree Mobility? Bezoek dan de website.

Projectmanager Eva Nijeboer brengt ondernemers met duurzaamheidsambities samen verder

Hoe gaan we het thema duurzaamheid vormgeven als Innovatiehuis in de Peelregio? Dat was de vraag waarmee Eva Nijeboer begin dit jaar aan de slag ging. Nu de visie en missie klaar is, maakt zij een uitvoeringsprogramma om deze ambitie handen en voeten te geven. Hoog tijd dus om kennis te maken met deze projectmanager duurzaamheid en circulariteit!

Na haar studie Sustainable Business and Innovation aan de Universiteit Utrecht, begon Eva voor zichzelf als consultant. ‘Ik adviseer bedrijven en regionale instanties op het gebied van verduurzaming en circulaire economie. Het Innovatiehuis vroeg me om een meerjarenplan te schrijven om duurzaamheid op te kaart te zetten in de Peel. Nu het plan klaar is, ga ik ondernemers in contact brengen met andere ondernemers met hetzelfde doel, aanhaken op projecten of koppelen aan onderwijsinstellingen die de juiste kennis in huis hebben. Door partijen met dezelfde groene ambities te koppelen, wil ik innovatie een boost geven en duurzaam ondernemen laten landen in de Peel!’

Duurzaamheidsscan om kansen te ontdekken

Hoewel Eva woont in Den Bosch, leert ze de Peelregio steeds beter kennen. ‘Veel bedrijven in de Peel willen met duurzaamheid aan de slag. Bij het ene bedrijf doen ze ongemerkt al best veel, en bij de ander staat duurzaamheid nog in de kinderschoenen. Ook wil ik bedrijven helpen om aan de slag te gaan met circulariteit. Zo bezocht ik laatst een bedrijf waar het hele terrein bestraat was en veel water gebruikt wordt. Daar zag ik de mogelijkheid om regenwater op te vangen en dit vervolgens in het bedrijf opnieuw  te gebruiken. Zo kun je een bedrijfsproces circulair en duurzaam maken.’ Om zulke kansen te ontdekken is er de duurzaamheidsscan die Eva gaat uitvoeren voor mkb-bedrijven. Voor ondernemers die stappen willen zetten met duurzaamheid, maar nog niet weten hoe, biedt de scan een goed overzicht van kansen.

Vraag en aanbod samenbrengen en samen concrete stappen zetten

In haar rol als projectmanager, wil Eva verschillende partijen uit de Peel samenbrengen. ‘Veel bedrijven staan bijvoorbeeld open voor het gebruik van waterstof als duurzame brandstof. Maar dan moet er ook een partij zijn die waterstof produceert. Ik breng vraag en aanbod samen. Door samen om de tafel te gaan zitten, ontstaan er nieuwe verbindingen.’ Afgelopen maand kwam een groep van twaalf lokale bedrijven uit de Peel samen om te praten over de kansen van waterstof. Deze bijeenkomst leidde direct tot concrete plannen: Oostendorp Autogroep, Transportbedrijf gebroeders van Eijck en NEDschroef spraken de ambitie uit om waterstof te gaan gebruiken. Van Kessel Olie en tuinderscoöperatie DECAS willen waterstof gaan produceren en leveren. ‘Zulke concrete stappen door de juiste partijen samen te brengen, daar doe ik het voor!’ besluit Eva.

Ben jij ondernemer? Wil aan de slag met óf heb je vragen over duurzaam of circulair ondernemen? Neem dan contact op met Eva Nijeboer via 06 – 25 10 00 26.